In de rubriek ‘docent en instrument’ vertelt Ted de Jong iets over de tabla, een instrument uit de klassieke Indiase traditie. Het is een complex instrument. Het kost jaren om te leren bespelen. En met dat leren kun je tot in het oneindige doorgaan. Dat heeft allemaal te maken met de klassieke Indiase muziektraditie. In dit artikel behandel ik die in een notendop.

De muziek in India kun je van oorsprong in twee stromingen verdelen. Er is de Noord-Indiase of Hindoestaanse muziek en de Zuid-Indiase of Karnatische muziek. Deze stromingen hebben zich door de ligging anders van elkaar ontwikkeld. In het noorden ontwikkelde zich een Islamitisch-Indische kunst en in het zuiden een hindoeïstische kunst. Daarmee samenhangend zijn er ook andere instrumenten te vinden in Noord- en Zuid-Indiase klassieke muziek. In Noord-India heb je onder andere de sitar, bansuri en tabla. In Zuid-India de vina, gottuvadyam en mridangam. 

De Noord-Indiase klassieke muziek heeft zich vooral ontwikkeld aan de hoven. In 1947 werd India onafhankelijk van de Brits-koloniale overheersing, een gebeurtenis bekend als Independence. Dit leidde tot de opdeling van Brits-Indië in India en Pakistan. Aan de koninklijke hoven, waar muziek eeuwenlang floreerde, had de onafhankelijkheid grote gevolgen. Veel vorstendommen verloren hun macht en de financiële steun aan kunstenaars droogde op. Traditionele hofmuziek verloor haar beschermheren, waardoor musici elders werk moesten zoeken. Die vonden zij bijvoorbeeld bij soirées georganiseerd door de adel, waar ook werd gedanst en uiteraard gesjanst. Er ontstond een concertvorm die voorheen onbekend was (Moniek Darge, logosfoundation.org | nationalgeographic.org). 

Compositie als bruiloftscadeau

De tabla is van oorsprong een klassiek instrument uit Noord-India. De voorloper van de tabla was een cilindetrom de Pakhawaj, een dubbelzijdige trommel met een houten cilinder als klankkast en twee met leer bespannen  trommelvellen. Deze werd voor het eerst eind 18de eeuw doormidden gezaagd om kleiner te maken. Zo was hij geschikter voor de kamermuziek aan de hoven, waar behoefte was aan zachtere muziek. Tabla betekent letterlijk tafel en bestaat tegenwoordig uit twee verschillende trommels: de dayan, gemaakt van hout en bespeeld met de rechterhand, en de grotere bayan gemaakt van koper of aardewerk en bespeeld met de linkerhand. 

Vóór de Independence was muziek-onderwijs vooral een orale traditie die overging van vader op zoon. Je werd geboren in een familie van tabla-spelers en kreeg het van kinds af aan mee. De kinderen leerden composities  spelenderwijs door te luisteren, dansen, klappen en zingen. Het leren bespelen van het instrument begint met het uitspreken van de ritmes in ritmische lettergrepen. Pupillen leerden patronen uit het hoofd spreken voordat ze op de
trommels speelden. En dat gaat nog steeds zo, zoals te zien is op deze video van een Indiase muziekorganisatie: indianmusicexperience.org/ learning-centre. 

Elk geluid op de tabla is in een lettergreep verklankt. Iedere aanslag op de tabla heeft een klank, de combinaties van de verschillende klanken vormen een grote verscheidenheid aan composities. Dit konden ook erfstukken zijn.Tijdens een trouwerij kon een compositie als cadeau worden meegegeven. Als je eenmaal serieus aan het muziekinstrument begon, ging je in de leer bij een grootmeester (guru). In deze YouTube-video legt guru Sanju Sahai het uit aan violist  Gijs Kramers in een les, interessant is dat ze (ongeveer bij 17:33) gaan samenspelen, Bach op viool en tabla: tinyurl.com/tablales. 

Lesmethode

Na de Independence ontstonden er instanties waar muziekonderwijs werd gegeven. Muziek werd vaker genoteerd en er ontstonden methodes en conservatoria, daarnaast werden tabla- en andere muziekstijlen breder verspreid door radio, platen en televisie. Hierdoor werd musiceren voor meer mensen beschikbaar. Toch blijft studeren bij een grootmeester nog altijd de meest gangbare manier van het leren van de klassieke Indiase muziek.

Ted de Jong heeft 30 jaar tabla-les gegeven aan Muziekschool Amsterdam en het conservatorium van Rotterdam. “De Indiase manier van een instrument leren bespelen is dat je in het diepe wordt gegooid en net zo lang moet blijven oefenen tot je het kunt. Dat ging natuurlijk niet in Nederland.” Ted is bewust niet-traditioneel aan de gang gegaan met zijn leerlingen. Hij maakte zijn lessen leuker met spelletjes en vroeg van de leerlingen altijd iets wat ze konden. “Hoe krijg je iemand mee zodat hij gaat oefenen en verliefd wordt op het instrument? Moeilijke stukjes aanreiken in hapklare brokjes.” 

Zelf heeft Ted het bespelen van de tabla wel op de traditionele manier geleerd. Tot aan de dood van zijn meester Ustad Fayiaz Khan ging Ted elk jaar naar India om bij hem te studeren. Nu gaat hij nog tweemaal per jaar naar India om zich te wijden aan zijn tabla studie. 

Levensstijl

De tabla is nauw verbonden met de Kathak-dans. Dit is een Noord-Indiase dansstijl die eeuwen, vermoedelijk meer dan 2000 jaar, teruggaat. Vaak voeren dansers en tabla-spelers een ritmische dialoog, waarbij snelle voetbewegingen en tabla-ritmes elkaar uitdagen. Samen vertellen ze het verhaal; de danser met gebaren, gezichtsexpressie en kleding, de tabla-speler met virtuoze ritmes die door de danser worden overgenomen. Of is het andersom? Het is  totaaltheater dat ontstond in de tempels. De dansen en de muziek spelen samen de complexe composities (Het Klokhuis).

In een interview in Dans Magazine vertelt danseres Asha Ghurahoo over het verschil tussen lessen in India en in Nederland iets vergelijkbaars als wat voor het muziekonderwijs geldt. In India zijn de danslessen veel strenger, het is daar meer een levenswijze en er wordt veel van de leerlingen verwacht. In Nederland staat plezier voorop en gaat het vaker spelenderwijs. 

Ooit zat ik in de auto bij Hariprasad Chaurasia, een wereldberoemde bansuri-speler. Hij had net een concert met Ted de Jong gegeven aan het conservatorium van Rotterdam en had een lift nodig naar zijn hotel. Deze meneer wordt door menigeen gezien als een soort god. Mijn man is een mega fan van hem en stelde hem allerlei vragen. Op een gegeven moment zei meneer Chaurasia: “Wacht even, begrijp ik nou goed dat jij jurist én tablaspeler bent?” Mijn man doet inderdaad beide. Meneer Chaurasia zei dat het voor hem onmogelijk zou zijn om twee dingen te doen in zijn leven.

Muziek is belangrijk en groots in India,iets waar je compleet aan bent toegewijd. In Nederland maken we muziek vaak als hobby, en in ons culturele klimaat is het ook niet erg makkelijk om van de muziek te leven. Ook muziekles geven is een uitdaging. Kinderen zijn snel verveeld als iets te moeilijk wordt en filmpjes kijken doen ze liever dan studeren op een instrument. Muziek spelenderwijs aanreiken is dan de sleutel tot hopelijk een leven lang blijven spelen. “Dat is uiteindelijk toch het mooiste wat er is”, zegt Ted de Jong, “als je met pensioen bent en je kunt nog elke dag op een instrument oefenen, dat houdt je jong en fit.”

Bronnen

Moniek Darge, logosfoundation.org
National Geographic - Education: India's independance 
Kathak | Dansen : Het Klokhuis over de Kathak dans
Interview in Dansmagazine: 8 vragen aan Indiase danseres Asha Ghurahoo